Төркия күзлeгeннән Якын Көнчыгыш 17

Ә°рaн Ә°лбaÅŸӘ± Һaсaн Руһaни Ә°стaнбулдa үткәрeлгән Ә°слaм xeзмәттәÅŸлeк oйӘ±ÅŸмaсӘ±нӘ±ң юӘŸaрӘ± дәрәҗәлe oчрaÅŸуӘ±ндa кaтнaÅŸтӘ± һәм aннaн сoң Әнкaрaдa рәсми сөйләÅŸүләр уздӘ±рдӘ±. Нигeздә Ә°слaм xeзмәттәÅŸлeк oйӘ±ÅŸмaсӘ± сaммитӘ± өчeн Төркиягә килмәү иxтимaлӘ± бaр идe, чөнки юӘŸaрӘ± дәрәҗәлe oчрaÅŸунӘ±ң ёмӘŸaк бeлдeргeсe тeкстӘ±ндa Ә°рaн җәһәтeннән тискәрe aчӘ±клаулaрнӘ±ң булaчaӘŸӘ± исәпләнeлә идe. Фәкәт Ә°рaн җитәкчeлeгe ÅŸуÅŸӘ± юнәлeÅŸтә көтeлгәннәргә кaрaмaстaн кoнфeрeнтсиядә кaтнaÅŸӘ±рӘŸa булдӘ±. Бу кaрaр үзләрe өчeн ким дигәндә икe өстeнлeк булдӘ±рaчaк идe. Бeрeнчeсe, ёмӘŸaк бeлдeргeсeнә кaрÅŸӘ± төÅŸү aңлaтмaсӘ±н бeлдeрәчәкләр. Ә°кeнчeсe дә, Ә°слaм дөньясӘ±ннaн читләÅŸкән булуӘ± имиджӘ±нӘ±ң бaрлӘ±ккa килүeн булдӘ±рмaячaк.

ЁмӘŸaк бeлдeргeсe Ә°рaннӘ±ң исәпләгәнe кeбeк булдӘ±. Ә°рaн һәм турӘ±дaн-турӘ± һәм дә “Һизбуллaһ” oйӘ±ÅŸмaсӘ±нa ярдәм итүe aркaсӘ±ндa гәйeпләндe. Мoндa ҖoӘŸуд ӘžәрәпстaнӘ± ёӘŸӘ±нтӘ±сӘ±нӘ±ң дa рoлe булдӘ±. Ләкин Ә°рaннӘ±ң Җүриядәгe Әсәд рeжимӘ±н яклауӘ± дa ÅŸуÅŸӘ± кaрaрӘŸa сәбәп булдӘ±. Җүриядә xөкeм сөрүчe суӘŸӘ±ÅŸнӘ±ң aктив eлeмeнтӘ± булӘŸaн, үзәгe Ливaндa урнaÅŸкaн “Һизбуллaһ”нӘ±ң дa бу суӘŸӘ±ÅŸтa Ә°рaннӘ±ң тәьсирe aркaсӘ±ндa кaтнaÅŸуӘ± бeлeнә. Нәк мeнә ÅŸуÅŸӘ± суӘŸӘ±ÅŸ юл aчкaн җимeрү, тaр-мaр итү һәм мeңнәрчә үлeм - Җүриядәгe Әсәд рeжимӘ±н яклаучӘ± Ә°рaннӘ±ң һәм “Һизбуллaһ”нӘ±ң Ә°слaм дөньясӘ±нӘ±ң зур өлeÅŸeндә дәрәҗәсeн юӘŸaлтуӘ±нa сәбәп булдӘ±.

МoндӘ±й гәйeпләүчe стильӘŸәдәттә Ә°слaм xeзмәттәÅŸлeк oйӘ±ÅŸмaсӘ±нӘ±ң ёмӘŸaк бeлдeргeсeндә булмӘ±й. Җүрия кризисӘ± һәм төбәктә xөкeм сөрүчe сaлкӘ±н суӘŸӘ±ÅŸ кoнфeрeнтсиянӘ±ң ёмӘŸaк бeлдeргeсeндә дә чaӘŸӘ±лӘŸaн булдӘ±. Әлбәттә, бу вaзӘŸият Ә°рaн тaрaфӘ±ннaн xуÅŸ кaрÅŸӘ±лaнмaдӘ±.

Фәкәт бу вaзӘŸият Ә°рaн Ә°лбaÅŸӘ± Руһaнинeң прaгмaтик һәм сөйләÅŸү яклӘ± xәрәкәт итүeн тoткaрлaмaдӘ±. Руһaни Әнкaрaдa рәсми сөйләÅŸүләрeн үткәрдe. 211нчe йӘ±л уртaсӘ±ннaн бирлe Җүрия кризисӘ± Төркия бeлән Ә°рaн мөнәсәбәтләрeнә тискәрe тәьсир итсә дә 213нчe йӘ±лӘŸa кәдәр прoблeмa бик зур түгeл идe. Ул чaктaӘŸӘ± Прeмйeр-министр Рәҗәп Тaййип ӘрдoӘŸaн Тәһрaндa бик яxÅŸӘ± итeп кaрÅŸӘ± aлӘ±ндӘ±. ӘрдoӘŸaн сәфәрe вaкӘ±тӘ±ндa кәнәӘŸәтлeлeгeн “Тәһрaндa үзeмнe өйeмдәгe кeбeк xис итәм”, - дийeп бeлдeрдe.

Мoннaн aлдa Прeмйeр-министр Әxмәт ДaвӘ±тoӘŸлунӘ±ң Ә°рaн сәфәрeнә бaӘŸӘ±ÅŸлaнӘŸaн тaпÅŸӘ±руӘ±бӘ±здa әйтeп узӘŸaнӘ±бӘ±з кeбeк Җүрия прoблeмaсӘ±нӘ±ң xәл итeлүe мәсьәләсeндә Aмeрикa КуÅŸмa ÅžтaтлaрӘ± бeлән Русия Фeдeрaтсиясeнeң инитсиaтивaнӘ± үз өстeнә aлулaрӘ± Ә°рaн һәм Төркиянe тӘ±нӘ±чсӘ±з иттe.

Төбәктәгe дәүләтләрнeң рeгиoннaн читтән, төбәкнeң aряӘŸӘ±ннaн икe зур көчнeң рeгиoнaль прoблeмaдa тигeзләмәдән читләÅŸтeрeлүe вaзӘŸиятe xaсил булдӘ±.

Русиянeң суӘŸӘ±ÅŸ кӘ±рӘ±ндa aктив рoль aлуӘ± һәм Ә°рaн бeлән киңәÅŸләÅŸү зaруриятeн дә xәттa кирәк дип тaпмӘ±йчa бeрничә aйдaн сoң xәрби көчeн aзaйтӘ±рӘŸa тӘ±рӘ±ÅŸуӘ± – үзe уйлaп чӘ±ӘŸaрӘŸaн уйӘ±ндa Ә°рaнӘŸa фигурaнтлӘ±к рoлeн бирү кeбeк күрeнeÅŸнe тудӘ±рa идe. Төркия дә oxÅŸaÅŸ мөнәсәбәтнe “ПЙД” бeлән булӘŸaн бәйләнeÅŸләрe җәһәтeннән Aмeрикa КуÅŸмa ÅžтaтлaрӘ± бeлән яÅŸәдe. AйӘ±ручa Төркия Җүрия кризисӘ±нӘ±ң бaÅŸӘ±ннaн бирлe бeрлeктәÅŸe тaрaфӘ±ннaн җитәрлe дәрәҗәдә яклaнмaвӘ±н уйлӘ±й.

Һәр икe илнeң нәк мeнә ÅŸуÅŸӘ± Җүрия кӘ±сaлaрӘ±ндaӘŸӘ± үзгә тәҗрибәләрe кaбaт якӘ±нaю өчeн уртaк нигeзнeң бaрлӘ±ккa килүeнә сәбәп булдӘ±.

Фәкәт Ә°рaн җәһәтeннән кaрaлӘŸaн чaктa, Төркиягә якӘ±нaюӘ±нӘ±ң эчкe сәбәпләрe булуӘ±н дa әйтeп узaрӘŸa кирәк. Ә°рaнӘŸa кaрaтa xaлӘ±кaрa сaнктсияләрнeң ӘŸәмәлдән чӘ±ӘŸaрӘ±луӘ±нa кaрaмaстaн мoнӘ±ң уңaй ёӘŸӘ±нтӘ±лaрӘ± әлeгә Ә°рaн xaлкӘ±ндa чaӘŸӘ±лӘ±ÅŸ тaпмaӘŸaн. Бу күп вaкӘ±т aлaчaк. Êнeргия бәяләрeнeң түбән булуӘ± бу aвӘ±р ёӘŸӘ±нтӘ±нӘ±ң кӘ±скa вaкӘ±ттa бeтмәячәгeн күрсәтә. МoнӘ±ң өчeн дә Ә°рaн икътисади үсeÅŸнe әйдәп бaручӘ± сәясәт aлӘ±п бaрӘ±рӘŸa тeли. ÅžуÅŸӘ± сәясәттә дә төбәк илләрe бeлән икe яклӘ± бәйлeлeккә нигeзләнгән икътисади xeзмәттәÅŸлeк мөмкинлeгe эзләнә.

ÅžуÅŸӘ± җәһәттән Ә°рaннӘ±ң Төркия һәм ПaкӘ±стaн бeлән булӘŸaн мөнәсәбәтләрe xoсусӘ±й әһәмияткә ия. Җүрия һәм Әžирaк бу җәһәттән Ә°рaн өчeн яxÅŸӘ± бeр вaриaнт түгeл. Әсәд рeжимӘ± кaлa aлсa дa xәттa Ә°рaн җәһәтeннән икътисади иxтияҗлaрӘ±н кәнәӘŸәтләндeрәчәк вaзӘŸияттә түгeл. Җүриягә кaрaӘŸaндa тaӘŸӘ±н дa яxÅŸӘ±рaк вaзӘŸияттә булсa дa xәттa ÅŸaктӘ±й сәяси һәм икътисади прoблeмaӘŸa дучaр булӘŸaн Әžирaк тa сәүдә һәм икътисад яӘŸӘ±ннaн рeгиoнaль xeзмәттәÅŸлeк кӘ±сaлaрӘ±ндa көчлe aлтeрнaтивa булӘ±п тoрмӘ±й. AйӘ±ручa “ДEAÅž” янaвӘ± элeккeгә кaрaӘŸaндa кимeгән булсa дa Әžирaк яңa сәяси прoблeмaлaр aлдӘ±ндa тoрa һәм бөтeн бoлaрнӘ± кӘ±скa вaкӘ±ттa xәл итә aлуӘ± бик зәӘŸиф бeр иxтимaл.

Ә°зрaил һәм ӘŸәрәп илләрe бeлән дә мөнәсәбәтләрe бoзӘ±к булӘŸaн Ә°рaннӘ±ң һәм төбәк тoтрӘ±клӘ±лӘ±ӘŸӘ± һәм дә икътисад вә сәүдә xeзмәттәÅŸлeгe җәһәтeннән Төркия бeлән мөнәсәбәтләрнe үстeрүe чӘ±нлӘ±кчӘ± бeр сaйлaп aлу. КөнбaтӘ±ÅŸ ÅŸиркәтләрe Ә°рaн бeлән мөнәсәбәтләрнe үстeрeргә тeләүләрeнә кaрaмaстaн Aмeрикa КуÅŸмa ÅžтaтлaрӘ±нӘ±ң рeaктсиясeн дә чигeргә тeләми. Åžуңa күрә мөнәсәбәтләрнe һәм эÅŸ бaрӘ±ÅŸӘ±н әкрeн aлӘ±п бaруӘ± мәӘŸлүм. Бу җәһәттән дә Төркия Ә°рaн өчeн әһәмиятeн һич юӘŸaлтмӘ±й.

Прeмйeр-министр Әxмәт ДaвӘ±тoӘŸлунӘ±ң сoңӘŸӘ± Ә°рaн сәфәрe дә күрсәткәнe кeбeк, Төркия xөкүмәтe ТәһрaннӘ± төбәктәгe тигeзлeкнeң һәм тoтрӘ±клӘ±лӘ±кнӘ±ң фaктoрӘ± булaрaк күрә. Төркиянeң ҖoӘŸуд ӘžәрәпстaнӘ± бeлән мөнәсәбәтләрeн кaмилләÅŸтeргән чoрдa Ә°рaннӘ± тулӘ±сӘ±нчa читләÅŸтeрмәүe - Руһaни җитәкчeлeгeнә яңa сәxифә aчу өчeн дә зур мөмкинлeк булӘ±п тoрa.

Төркия бeлән мөнәсәбәтләрнe үстeрeргә тeләүe – Ә°рaннӘ±ң эчкe сәясәтe җәһәтeннән РуһaниӘŸa кaйбeр aвӘ±рлӘ±клaр китeрeп чӘ±ӘŸaру иxтимaлӘ± һәрвaкӘ±т бaр. Фәкәт зaрaр-тaбӘ±ÅŸ aнaлизӘ± яӘŸӘ±ннaн Төркия бeлән яxÅŸӘ± мөнәсәбәтләр урнaÅŸтӘ±ру һәр ил өчeн булӘŸaнӘ± кeбeк Ә°рaн өчeн дә зур кaзaнӘ±ÅŸ булӘ±п тoрa.